آموزش بازی اسنوکر بیلیارد | بازی اسنوکر چیست؟

بازی اسنوکر یکی از پیچیده‌ترین، دقیق‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین شاخه‌های ورزش بیلیارد است که در سطح جهانی طرفداران بی‌شماری دارد. این بازی صرفاً یک سرگرمی نیست، بلکه ترکیبی از استراتژی، دقت فیزیکی و تمرکز ذهنی است. در این مقاله جامع، قصد داریم به صورت کاملاً تخصصی و قدم به قدم، شما را با تمام جنبه‌های این ورزش آشنا کنیم. از تاریخچه و پیدایش آن گرفته تا قوانین بنیادین، نحوه امتیازگیری، استراتژی‌های پیشرفته و معرفی اسطوره‌های این رشته، همه چیز را پوشش خواهیم داد تا پس از مطالعه این متن، به هیچ منبع دیگری برای درک اصول بازی اسنوکر نیاز نداشته باشید. هدف ما ارائه یک راهنمای کامل و حرفه‌ای برای علاقه‌مندان، بازیکنان مبتدی و حتی افرادی است که قصد دارند دانش خود را در این زمینه عمیق‌تر کنند.

نازنین حمدانی | وبسایت رسمی و بلاگ

اسنوکر چیست؟ نگاهی عمیق به یک ورزش فکری و دقیق

اسنوکر (Snooker) یک بازی دو نفره است که بر روی یک میز بزرگ مستطیلی پوشیده از پارچه سبز (معروف به ماهوت) با استفاده از یک چوب مخصوص (Cue) و ۲۲ توپ انجام می‌شود. هدف اصلی در این بازی، وارد کردن توپ‌ها به شش حفره (Pocket) موجود در لبه‌های میز بر اساس یک ترتیب قانونی مشخص است. برخلاف سایر بازی‌های خانواده بیلیارد مانند اِیت بال (Eight-ball)، اسنوکر به دلیل ابعاد بزرگ‌تر میز، اندازه کوچک‌تر حفره‌ها و قوانین پیچیده‌تر، به مراتب چالش‌برانگیزتر است. برنده نهایی در هر دور از بازی (فریم)، بازیکنی است که بتواند امتیاز بیشتری از حریف خود کسب کند. این بازی نه تن ها نیازمند مهارت در هدف‌گیری و ضربه زدن است، بلکه توانایی برنامه‌ریزی برای چندین حرکت آینده و همچنین اجرای بازی دفاعی در مواقع لزوم، از ارکان اصلی موفقیت در آن به شمار می‌رود.

تاریخچه اسنوکر: از باشگاه افسران تا مسابقات جهانی

داستان پیدایش بازی اسنوکر به اواخر قرن نوزدهم میلادی بازمی‌گردد. در سال ۱۸۷۵، در باشگاه افسران ارتش بریتانیا واقع در شهر جبل‌پور هندوستان، افسری به نام سِر نویل چمبرلین (Sir Neville Chamberlain)، که خود از علاقه‌مندان به بازی بیلیارد بود، تصمیم گرفت با افزودن توپ‌های رنگی به بازی رایج آن زمان یعنی “بلک پول”، تنوع و چالشی جدید ایجاد کند. در آن دوران، واژه “اسنوکر” در اصطلاحات نظامی به سربازان تازه‌کار و بی‌تجربه اطلاق می‌شد. چمبرلین پس از خطای یکی از هم‌رزمانش در بازی، او را “اسنوکر” خطاب کرد و این نام به تدریج برای این بازی جدید مورد استفاده قرار گرفت و ماندگار شد.

اولین قوانین رسمی اسنوکر در سال ۱۸۸۲ تدوین شد و این بازی به سرعت در میان افسران بریتانیایی و سپس در سراسر انگلستان محبوبیت یافت. با این حال، نقطه عطف تاریخ اسنوکر، ظهور یک بازیکن افسانه‌ای به نام جو دیویس (Joe Davis) بود. او در دهه ۱۹۲۰ میلادی به یک بازیکن حرفه‌ای تبدیل شد و نقش کلیدی در سازماندهی اولین مسابقات قهرمانی جهان اسنوکر در سال ۱۹۲۷ ایفا کرد. جو دیویس خود توانست قهرمان اولین دوره و ۱۴ دوره متوالی پس از آن شود و تا زمان بازنشستگی‌اش در سال ۱۹۴۶ هرگز در این مسابقات شکست نخورد. دوران طلایی بعدی اسنوکر به دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی مربوط می‌شود، زمانی که پخش تلویزیونی رنگی باعث شد بازیکنانی مانند ری ریردون (Ray Reardon)، الکس هیگینز (Alex Higgins) و به خصوص استیو دیویس (Steve Davis) به شهرت جهانی دست یابند و این ورزش را به یکی از پربیننده‌ترین رقابت‌های تلویزیونی تبدیل کنند.

تجهیزات و ملزومات اسنوکر: فراتر از میز و توپ

برای انجام بازی اسنوکر به صورت استاندارد، تجهیزات دقیقی مورد نیاز است که هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند. درک این مشخصات برای هر بازیکن حرفه‌ای ضروری است.

میز اسنوکر: ابعاد و مشخصات استاندارد

میز استاندارد مسابقات اسنوکر دارای ابعاد ۳.۷ متر در ۱.۸ متر (۱۲ فوت در ۶ فوت) است. سطح میز از تخته سنگ‌های سنگین و کاملاً صیقلی (معمولاً سنگ اسلیت) ساخته شده تا از هرگونه تاب برداشتن یا ناهمواری جلوگیری شود. این سطح سنگی با یک پارچه ماهوت سبز رنگ مخصوص پوشانده می‌شود که اصطکاک استاندارد و حرکت روان توپ‌ها را تضمین می‌کند. میز دارای شش حفره است: چهار حفره در گوشه‌ها و دو حفره در وسط باند های کناری. ارتفاع میز از سطح زمین نیز کاملاً استاندارد و در حدود ۸۶ سانتی‌متر است.

توپ‌های اسنوکر: ارزش و چینش دقیق

مجموع توپ‌های مورد استفاده در بازی اسنوکر ۲۲ عدد است. این توپ‌ها که معمولاً از رزین فنولیک ساخته می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• یک توپ سفید (Cue Ball): این تن ها توپی است که بازیکنان مجاز به ضربه زدن مستقیم به آن هستند.
• پانزده توپ قرمز: هر توپ قرمز ۱ امتیاز دارد و هدف اولیه در هر نوبت، پات کردن (وارد کردن به حفره) یکی از این توپ‌هاست.
• شش توپ رنگی: هر توپ رنگی دارای امتیاز مشخصی است:
  • توپ زرد: ۲ امتیاز
  • توپ سبز: ۳ امتیاز
  • توپ قهوه‌ای: ۴ امتیاز
  • توپ آبی: ۵ امتیاز
  • توپ صورتی: ۶ امتیاز
  • توپ مشکی: ۷ امتیاز

چینش توپ‌ها در ابتدای هر فریم از اهمیت بالایی برخوردار است. ۱۵ توپ قرمز به صورت یک مثلث فشرده در یک سوم بالایی میز قرار می‌گیرند. توپ صورتی در رأس این مثلث و توپ مشکی پشت قاعده آن قرار دارد. توپ آبی دقیقاً در مرکز میز جای می‌گیرد. سه توپ زرد، سبز و قهوه‌ای نیز بر روی خطی به نام خط بالک (Baulk Line) در انت های دیگر میز چیده می‌شوند.

چوب بیلیارد (Cue): ابزار دقت بازیکن

چوب اسنوکر یا کیو (Cue) ابزار اصلی بازیکن برای ضربه زدن است. این چوب‌ها معمولاً از چوب درخت زبان گنجشک (Ash) یا افرا (Maple) ساخته می‌شوند و طولی بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر دارند. نوک چوب (Tip) که با توپ سفید تماس پیدا می‌کند، از جنس چرم فشرده است و برای انتقال دقیق نیرو و اعمال افکت‌های مختلف بر روی توپ، باید به طور مرتب با گچ مخصوص پوشانده شود.

قوانین بنیادین و روند بازی اسنوکر

درک قوانین و جریان بازی برای هر فردی که قصد یادگیری اسنوکر را دارد، حیاتی است. در ادامه، مراحل و قوانین کلیدی بازی را به تفصیل شرح می‌دهیم.

شروع بازی: ضربه شکستن (Break-off Shot)

بازی با پرتاب سکه برای تعیین بازیکن شروع‌کننده آغاز می‌شود. بازیکن اول باید توپ سفید را در داخل نیم‌دایره‌ای به نام “D” که روی خط بالک قرار دارد، جایگذاری کند. سپس باید به توپ سفید ضربه بزند به طوری که این توپ پس از طی مسیر، به یکی از توپ‌های قرمز در مثلث برخورد کند. این ضربه، ضربه بریک‌آف نام دارد و هدف آن معمولاً پخش کردن توپ‌های قرمز و در عین حال، قرار دادن توپ سفید در یک موقعیت دفاعی و دشوار برای حریف است.

روند امتیازگیری: از توپ‌های قرمز تا رنگی‌ها

هر نوبت یک بازیکن تا زمانی ادامه می‌یابد که نتواند به صورت قانونی توپی را پات کند یا مرتکب خطا شود. به مجموع امتیازاتی که یک بازیکن در یک نوبت متوالی کسب می‌کند، “بریک” (Break) گفته می‌شود.

1. هدف اول، توپ قرمز است: بازیکن در هر نوبت باید ابتدا یک توپ قرمز را هدف قرار داده و پات کند. با پات شدن هر توپ قرمز، ۱ امتیاز کسب می‌کند.
2. انتخاب یک توپ رنگی: پس از پات کردن موفقیت‌آمیز یک توپ قرمز، بازیکن مجاز است یک توپ رنگی را انتخاب کرده و برای پات کردن آن تلاش کند. قبل از ضربه، بازیکن باید به داور اعلام کند که کدام توپ رنگی را هدف گرفته است.
3. بازگشت توپ رنگی: اگر توپ رنگی پات شود، امتیاز آن به حساب بازیکن منظور شده و سپس آن توپ به نقطه اصلی خود روی میز بازگردانده می‌شود (تا زمانی که هنوز توپ قرمزی روی میز باقی مانده باشد).
4. تکرار چرخه: این چرخه (قرمز، سپس رنگی) تا زمانی که تمام توپ‌های قرمز از روی میز پاک شوند، ادامه می‌یابد.
5. پایان بازی: پس از پات شدن آخرین توپ قرمز و توپ رنگی متعاقب آن، بازیکنان باید توپ‌های رنگی باقی‌مانده را بر اساس ترتیب صعودی امتیازشان (از زرد تا مشکی) پات کنند. در این مرحله، توپ‌های رنگی دیگر به میز باز نمی‌گردند.

بالاترین بریک ممکن در شرایط عادی، ماکسیمم بریک ۱۴۷ است که با پات کردن تمام ۱۵ توپ قرمز به همراه ۱۵ بار توپ مشکی و سپس تمام توپ‌های رنگی به ترتیب، به دست می‌آید.

خطا ها (Fouls) و جریمه‌های آن در اسنوکر

ارتکاب خطا بخش جدایی‌ناپذیر بازی است و منجر به از دست دادن نوبت و اعطای امتیاز به حریف می‌شود. برخی از خطا های رایج عبارتند از:

• پات کردن توپ سفید (In-off): اگر توپ سفید وارد یکی از حفره‌ها شود.
• ضربه به توپ اشتباه: اگر بازیکن ابتدا به توپی غیر از توپ هدف (مثلاً ضربه به توپ آبی در حالی که نوبت توپ قرمز است) ضربه بزند.
• عدم برخورد به هیچ توپ: اگر توپ سفید پس از ضربه به هیچ توپی برخورد نکند.
• پات کردن توپ اشتباه: وارد کردن یک توپ غیرمجاز به حفره (مثلاً پات کردن توپ صورتی به جای توپ قرمز).
• ضربه پرشی (Jump Shot): اگر توپ سفید از روی یک توپ مانع بپرد.
• ضربه فشاری (Push Shot): زمانی که نوک چوب برای لحظه‌ای طولانی‌تر از حد معمول با توپ سفید در تماس باقی بماند.
• لمس توپ: لمس کردن هر توپی روی میز با دست، لباس یا هر بخش دیگری از بدن.

جریمه خطا حداقل ۴ امتیاز است. اگر خطا مربوط به توپ‌های با امتیاز بالاتر (آبی، صورتی یا مشکی) باشد، جریمه معادل امتیاز آن توپ (۵، ۶ یا ۷ امتیاز) خواهد بود که به حساب حریف منظور می‌شود.

استراتژی‌های پیشرفته در بازی اسنوکر

اسنوکر فراتر از پات کردن توپ است. بازیکنان حرفه‌ای زمان زیادی را صرف یادگیری و اجرای استراتژی‌های پیچیده می‌کنند.

ساختن بریک (Break Building)

مهم‌ترین مهارت در اسنوکر، ساختن بریک‌های بزرگ است. این مهارت صرفاً به پات کردن توپ‌ها محدود نمی‌شود، بلکه به کنترل موقعیت توپ سفید (Cue Ball Control) پس از هر ضربه بستگی دارد. یک بازیکن حرفه‌ای پس از پات کردن یک توپ، توپ سفید را به گونه‌ای هدایت می‌کند که برای ضربه بعدی به توپ هدف بعدی (قرمز یا رنگی) در بهترین موقعیت ممکن قرار گیرد. این هنر برنامه‌ریزی و کنترل، تفاوت اصلی بین یک بازیکن آماتور و یک حرفه‌ای است.

بازی دفاعی و 안전 (Safety Play)

زمانی که موقعیت مناسبی برای امتیازگیری وجود ندارد، بازیکنان به بازی دفاعی یا ضربه ایمنی (Safety Shot) روی می‌آورند. هدف از این نوع ضربه، پات کردن توپ نیست؛ بلکه قرار دادن توپ سفید در نقطه‌ای از میز است که حریف نتواند ضربه آسانی به توپ هدف خود بزند. یک ضربه دفاعی ایده‌آل، حریف را در وضعیت “اسنوکر شدن” قرار می‌دهد؛ یعنی یک توپ غیرمجاز، مسیر مستقیم بین توپ سفید و تمام توپ‌های هدف را مسدود کرده باشد.

چالش‌های ذهنی و فیزیکی در اسنوکر

اسنوکر به همان اندازه که یک ورزش فیزیکی است، یک نبرد ذهنی نیز محسوب می‌شود. یک فریم می‌تواند بیش از یک ساعت طول بکشد و یک مسابقه حرفه‌ای ممکن است شامل ده‌ها فریم باشد که ساعت‌ها به طول می‌انجامد. این امر نیازمند استقامت بدنی بالا، به خصوص در ناحیه کمر و پا ها است. از نظر ذهنی، بازیکنان باید بتوانند تمرکز خود را برای مدت طولانی حفظ کنند، فشار روانی ناشی از اشتباهات یا بریک‌های حریف را مدیریت کرده و در لحظات حساس، تصمیمات استراتژیک درستی اتخاذ کنند. یک لحظه عدم تمرکز می‌تواند منجر به از دست رفتن یک فریم یا حتی کل مسابقه شود.

اسطوره‌ها و چهره‌های ماندگار دنیای اسنوکر

تاریخ اسنوکر مملو از نام‌های بزرگی است که این ورزش را شکل داده‌اند. شناخت این افراد به درک عمق و اهمیت این رشته کمک می‌کند.

• جو دیویس (Joe Davis): به عنوان “پدر اسنوکر مدرن” شناخته می‌شود. او با کسب ۱۵ عنوان قهرمانی جهان، استاندارد های جدیدی را در این ورزش تعریف کرد.
• استیون هندری (Stephen Hendry): اسطوره اسکاتلندی که در دهه ۱۹۹۰ بر دنیای اسنوکر حکمرانی می‌کرد. او با کسب ۷ عنوان قهرمانی جهان در دوران مدرن، رکورددار است و به خاطر سبک بازی تهاجمی و بریک‌سازی بی‌نقص خود مشهور بود.
• رونی سالیوان (Ronnie O’Sullivan): بسیاری او را با استعدادترین بازیکنی می‌دانند که تا به حال چوب اسنوکر به دست گرفته است. “موشک” (The Rocket) رکورددار سریع‌ترین ماکسیمم بریک (۱۴۷) با زمان تن ها ۵ دقیقه و ۸ ثانیه است که در مسابقات قهرمانی جهان سال ۱۹۹۷ به ثبت رساند. او نیز همچون هندری، ۷ عنوان قهرمانی جهان را در کارنامه دارد و به خاطر سرعت بالا و توانایی بازی با هر دو دست، شهرت جهانی دارد.
• جان هیگینز (John Higgins) و مارک ویلیامز (Mark Williams): این دو بازیکن به همراه رونی سالیوان، “کلاس ۹۲” را تشکیل می‌دهند؛ سه بازیکنی که از سال ۱۹۹۲ به صورت حرفه‌ای وارد این ورزش شدند و برای بیش از سه دهه در بالاترین سطح آن باقی مانده‌اند. هر دو دارای چندین عنوان قهرمانی جهان هستند و به خاطر بازی تاکتیکی و همه‌جانبه خود مورد احترامند.

سوالات متداول (FAQ) درباره بازی اسنوکر

تفاوت اصلی بین اسنوکر و بیلیارد (پول) چیست؟

مهم‌ترین تفاوت‌ها در ابعاد میز (میز اسنوکر بزرگ‌تر است)، اندازه حفره‌ها (حفره‌های اسنوکر کوچک‌تر و سخت‌تر هستند)، تعداد و نوع توپ‌ها و پیچیدگی قوانین است. اسنوکر یک بازی استراتژیک‌تر و فنی‌تر محسوب می‌شود.

ماکسیمم بریک یا امتیاز ۱۴۷ به چه معناست؟

این بالاترین امتیاز ممکن در یک نوبت بازی است که با پات کردن تمام ۱۵ توپ قرمز، هر بار به همراه توپ مشکی (۱۵ * (۱+۷) = ۱۲۰ امتیاز) و سپس پات کردن تمام شش توپ رنگی به ترتیب (۲۷ امتیاز) به دست می‌آید که مجموع آن ۱۴۷ امتیاز می‌شود.

چرا پارچه میز اسنوکر سبز است؟

رنگ سبز به صورت سنتی برای میز های بیلیارد استفاده می‌شد زیرا گفته می‌شود این رنگ کمترین خستگی را برای چشم در طول بازی‌های طولانی‌مدت ایجاد می‌کند و کنتراست خوبی با رنگ توپ‌ها دارد.

اگر امتیاز دو بازیکن در پایان یک فریم مساوی شود چه اتفاقی می‌افتد؟

در این حالت، فقط توپ مشکی مجدداً روی نقطه اصلی خود قرار می‌گیرد. بازیکنان برای تعیین برنده فریم، بر سر پات کردن این توپ رقابت می‌کنند. این وضعیت به “Re-spotted Black” معروف است.

یک مسابقه حرفه‌ای اسنوکر چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان یک مسابقه به تعداد فریم‌های آن بستگی دارد. مسابقات مراحل اولیه ممکن است در کمتر از دو ساعت به پایان برسند، اما فینال مسابقات قهرمانی جهان که در قالب Best of 35 frames برگزار می‌شود، می‌تواند بیش از دو روز به طول انجامد.